Narodziny dziecka są niezwykle radosnym, ale i wymagającym czasem dla rodziców. Aby umożliwić matce odpowiednie wsparcie i regenerację sił po porodzie, a także zapewnić nowonarodzonemu maluchowi należytą opiekę, polskie prawo pracy przewiduje szereg udogodnień. Podstawowym z nich jest urlop macierzyński – płatny okres wolny od obowiązków zawodowych, przysługujący każdej pracownicy po urodzeniu dziecka.
Uprawnioną do skorzystania z urlopu macierzyńskiego jest kobieta zatrudniona na podstawie umowy o pracę, niezależnie od wymiaru etatu. Urlop ten jest obligatoryjny, co oznacza, że pracownica nie może z niego zrezygnować. Obowiązkowe jest również wykorzystanie pierwszych 14 tygodni tego urlopu przez matkę dziecka. Pozostałą jego część może ewentualnie przejąć ojciec malucha lub inny członek najbliższej rodziny.
Długość urlopu macierzyńskiego
Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych podczas pojedynczego porodu. Przy narodzinach jednego dziecka wynosi on 20 tygodni. Matkom bliźniąt przysługuje już 31 tygodni, trojaczków – 33 tygodnie, czworaczków – 35 tygodni, a w przypadku pięciorga lub więcej dzieci – 37 tygodni urlopu macierzyńskiego.
Część urlopu macierzyńskiego, maksymalnie 6 tygodni, można wykorzystać jeszcze przed planowanym terminem porodu. Wówczas po narodzinach dziecka matka ma prawo do pozostałej części wolnego.
Zasiłek macierzyński
Podczas trwania urlopu macierzyńskiego pracownica nie otrzymuje wynagrodzenia od pracodawcy, lecz zasiłek macierzyński wypłacany przez ZUS lub przez zakład pracy (jeśli zatrudnia on ponad 20 pracowników). Wysokość tego zasiłku uzależniona jest od decyzji matki, dotyczącej ewentualnego skorzystania z urlopu rodzicielskiego:
-
Jeśli matka nie planuje korzystać z urlopu rodzicielskiego, przez cały okres 20 tygodni urlopu macierzyńskiego zasiłek wypłacany jest w wysokości 100% podstawy wymiaru.
-
Jeżeli matka złoży wniosek o udzielenie jej urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (32 tygodnie) nie później niż 21 dni po porodzie, przez cały okres łączny urlopu macierzyńskiego i części przysługującego jej urlopu rodzicielskiego (łącznie 52 tygodnie) będzie otrzymywała zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru.
Urlop tacierzyński
Po zakończeniu obowiązkowego okresu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, matka może zrezygnować z pozostałej jego części. Wówczas uprawnienie do dalszego korzystania z urlopu macierzyńskiego, zwanego potocznie tacierzyńskim, przechodzi na ojca dziecka. Warunkiem jest jednak zatrudnienie ojca na podstawie umowy o pracę.
Urlop tacierzyński trwa maksymalnie 6 tygodni i rozpoczyna się bezpośrednio po zakończeniu przez matkę jej części urlopu macierzyńskiego. Dokładny jego wymiar oblicza się poprzez odjęcie wykorzystanych przez matkę 14 tygodni od pełnej długości urlopu macierzyńskiego, czyli 20 tygodni.
Urlop rodzicielski
Po wyczerpaniu urlopu macierzyńskiego matka może skorzystać z dodatkowego, dobrowolnego urlopu rodzicielskiego. Jego wymiar wynosi 32 tygodnie przy jednym dziecku lub 34 tygodnie w przypadku mnogiej ciąży. Urlop ten może być wykorzystany jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach, przy czym okres na jego wykorzystanie trwa aż do ukończenia przez dziecko 6 roku życia.
Co istotne, 9 tygodni urlopu rodzicielskiego stanowi wyłączne uprawnienie jednego z rodziców i nie może być przekazane drugiemu. Pozostałe 23 tygodnie (lub 25 przy ciąży mnogiej) mogą zostać rozdzielone pomiędzy rodziców lub w całości wykorzystane przez jednego z nich.
Łączny czas urlopu po narodzinach dziecka
Zsumowanie okresów urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego daje następujące maksymalne czasy wolne od pracy po narodzinach dziecka:
-
61 tygodni (20 tygodni urlopu macierzyńskiego + 41 tygodni urlopu rodzicielskiego) przy jednym dziecku,
-
74 tygodnie przy bliźniętach,
-
76 tygodni przy trojaczkach,
-
78 tygodni przy czworaczkach,
-
80 tygodni przy pięciorgu lub więcej dzieciach.
Urlop macierzyński przed porodem
Jak już wspomniano, część urlopu macierzyńskiego można wykorzystać jeszcze przed przyjściem dziecka na świat. Maksymalny okres to 6 tygodni, a jego rozpoczęcie powinno nastąpić nie wcześniej niż w przewidywanym terminie porodu, potwierdzonym zaświadczeniem lekarskim. Taka opcja jest korzystna dla kobiet, które źle znoszą ostatnie miesiące ciąży, ale nie mają wskazań do otrzymania zwolnienia chorobowego.
Urlop macierzyński a umowa na czas określony
W przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na okres próbny przekraczający miesiąc, która zgodnie z terminem miałaby ulec rozwiązaniu po upływie 3 miesiąca ciąży, następuje jej przedłużenie do dnia porodu. Dzięki temu matka zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego i związanego z nim zasiłku.
Zasada ta nie ma jednak zastosowania, gdy umowa została zawarta w celu zastępstwa innego pracownika podczas jego usprawiedliwionej nieobecności.
Sytuacje wyjątkowe podczas urlopu macierzyńskiego
Polskie prawo precyzyjnie reguluje również postępowanie w przypadkach nadzwyczajnych, mających miejsce w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego:
-
Jeśli dojdzie do martwego urodzenia lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodnia jego życia, matce przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż 7 dni od dnia zgonu.
-
W przypadku zgonu dziecka po 8 tygodniach życia, matka zachowuje prawo do pozostałej części urlopu, lecz nie krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka.
-
Gdy matka przebywa w szpitalu lub innej placówce, a jej stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie opieki nad dzieckiem, ojciec może przejąć urlop macierzyński po wykorzystaniu przez matkę co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
-
W przypadku rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę posiadającą orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, minimalny okres jej urlopu wynosi 8 tygodni.
-
Urlop macierzyński przysługuje również ojcu, gdy dojdzie do zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią malucha lub w sytuacji, gdy matka nie jest objęta ubezpieczeniem.
Urlop ojcowski
Niezależnie od urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, każdemu ojcu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługuje dodatkowy, dwutygodniowy urlop ojcowski. Może on z niego skorzystać w okresie 12 miesięcy od narodzin dziecka, wykorzystując go w całości lub dzieląc na dwie części po 7 dni. Urlop ojcowski nie może zostać przeniesiony na matkę dziecka.
Urlop wychowawczy
Po zakończeniu urlopów: macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego, rodzice mają możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego, umożliwiającego im dłuższą osobistą opiekę nad dzieckiem. Jego wymiar wynosi 36 miesięcy, a okres na wykorzystanie trwa do ukończenia przez dziecko 6 roku życia.
Jeden miesiąc urlopu wychowawczego stanowi wyłączne uprawnienie każdego z rodziców. Pozostałą część można rozdzielić między nich lub w całości wykorzystać przez jedną osobę, przy czym dopuszczalne jest podzielenie jej na maksymalnie 5 części.
Formalności związane z urlopami po narodzinach dziecka
Aby skorzystać z przysługujących uprawnień urlopowych, konieczne jest dopełnienie określonych formalności w miejscu pracy:
-
Rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego następuje z dniem urodzenia dziecka, po przedstawieniu pracodawcy odpisu aktu urodzenia. Niekiedy wymagane może być również złożenie stosownego wniosku.
-
Jeśli matka rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego na rzecz ojca, musi powiadomić o tym pracodawcę na 7 dni przed planowanym powrotem do pracy, dołączając kopię wniosku ojca o urlop tacierzyński.
-
Wniosek o urlop rodzicielski należy złożyć u pracodawcy nie później niż 21 dni przed planowanym jego rozpoczęciem. Jeżeli ma być on podzielony na części, wniosek składa się przed każdą z nich.
-
Urlop ojcowski wymaga złożenia wniosku minimum 7 dni przed planowanym terminem.
-
Urlop wychowawczy udzielany jest na podstawie wniosku pracownika, składanego co najmniej 21 dni wcześniej.
Do większości wniosków należy dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka oraz ewentualne oświadczenia drugiego rodzica dotyczące jego planów urlopowych.
Reasumując, rodzice mogą skorzystać z wielu udogodnień mających na celu zapewnienie im komfortu i możliwości poświęcenia całej uwagi nowonarodzonemu maluchowi. Przepisy dokładnie regulują okresy i zasady wykorzystania urlopów macierzyńskiego, rodzicielskiego, tacierzyńskiego, ojcowskiego i wychowawczego. Pozwalają także na elastyczne rozłożenie tych okresów wolnych pomiędzy oboje rodziców, zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami i planami. Dzięki temu pierwsze miesiące i lata w życiu dziecka mogą upłynąć pod stałą opieką mamy lub taty.
