Kwestia zaliczania czasu odbywania praktyk zawodowych w trakcie nauki w szkole zawodowej do okresów ubezpieczeniowych, a tym samym wpływu na wysokość przyszłej emerytury, wzbudza wiele kontrowersji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby okres nauki był uwzględniany w stażu pracy, uczeń musiałby pozostawać w stosunku pracy z pracodawcą, u którego odbywał praktyki. Innymi słowy, konieczne byłoby zawarcie umowy o pracę pomiędzy zakładem a uczniem. Sam fakt uczęszczania do szkoły zawodowej i odbywania tam praktyk warsztatowych nie generuje obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne przez placówkę edukacyjną.
Różnorodne formy szkolnictwa zawodowego
Problematyka ta wynika z faktu, że w przeszłości szkolnictwo zawodowe realizowane było w różnych formułach. Funkcjonowały tzw. szkoły przyzakładowe, których absolwenci mają obecnie największe oczekiwania co do zaliczenia okresów nauki jako stażu pracy. Jednocześnie praktyki odbywały się zarówno w warsztatach szkolnych, jak i u zewnętrznych pracodawców. Co więcej, zdobywanie kwalifikacji zawodowych mogło przebiegać różnymi ścieżkami, tj. w szkołach, na podstawie umów o przygotowanie zawodowe lub przyuczenie do zawodu. Ta różnorodność form kształcenia powoduje, że sytuacja prawna i staż ubezpieczeniowy poszczególnych osób mogą się znacznie różnić.
Kwalifikacje instruktorów praktycznej nauki zawodu
Warto w tym miejscu wspomnieć, że instruktorzy prowadzący praktyczną naukę zawodu muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje. Przepisy precyzyjnie określają wymagania wobec tych osób, aby zapewnić wysoką jakość kształcenia praktycznego.
Uczeń jako pracownik
Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, okres praktycznej nauki zawodu podlega wliczeniu do stażu pracy tylko wtedy, gdy uczeń pozostawał w stosunku pracy z danym pracodawcą. Innymi słowy, musiała zostać zawarta umowa o pracę w celu nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Okres zatrudnienia powinien być udokumentowany świadectwem pracy wydanym przez pracodawcę. Natomiast samo odbywanie praktyk na podstawie umowy pomiędzy szkołą a zakładem pracy, bez zawarcia umowy o pracę z uczniem, nie stanowi okresu zatrudnienia i nie będzie uwzględniane przy ustalaniu uprawnień pracowniczych.
Reforma systemu emerytalnego z 1999 roku
Wprowadzona w 1999 roku reforma systemu emerytalno-rentowego miała na celu powiązanie prawa do świadczeń z faktem podlegania ubezpieczeniu społecznemu i partycypowaniu w tworzeniu środków na opłacanie przyszłych emerytur. W związku z tym, przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia lub innej działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia powinny skutkować prawem do świadczenia.
Okresy składkowe a nieskładkowe
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zawiera katalog okresów składkowych i nieskładkowych oraz zasady ich uwzględniania przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości. Okresy składkowe to przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia. Natomiast do okresów nieskładkowych zaliczane są m.in. studia wyższe czy niektóre formy dokształcania zawodowego po studiach. Jednak okresy nieskładkowe nie mogą przekroczyć 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Umowy o naukę zawodu przed 1975 rokiem
Warto wspomnieć, że przed 1975 rokiem obowiązywały przepisy, które do uprawnień emerytalno-rentowych zaliczały okresy pracy wykonywanej na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy. Były to jedyne dopuszczalne wówczas formy umów indywidualnych, na podstawie których następowało zatrudnianie młodocianych.
Warunki zaliczenia okresu nauki jako zatrudnienia
Aby okres nauki w szkole zawodowej mógł zostać uznany za okres zatrudnienia, musiały zostać spełnione określone warunki. Po pierwsze, konieczne było zawarcie pisemnej umowy określającej prawa i obowiązki stron, tj. pracodawcy i ucznia. Samo zawarcie umowy zbiorowej między szkołą a zakładem pracy o organizację praktyk nie wystarczało. Ponadto, praktyczna nauka zawodu ucznia jest dokumentowana świadectwem szkolnym, a młodocianego pracownika – świadectwem pracy. Tylko świadectwo pracy, umowa o naukę zawodu lub zaświadczenie zakładu pracy potwierdzające fakt zawarcia takiej umowy mają znaczenie przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych.
Stanowisko Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej jednoznacznie stwierdza, że okres nauki w szkole zawodowej, jeżeli z uczniem nie została zawarta umowa o pracę, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych. Zaliczeniu do okresów składkowych podlega jedynie okres pracy pracownika młodocianego na podstawie umowy o naukę zawodu lub przyuczenie do określonego zawodu, jeżeli pomiędzy pracownikiem a zakładem pracy została zawarta indywidualna umowa o naukę zawodu. Okres ten może zostać uznany jako okres składkowy tylko na podstawie świadectwa pracy lub zaświadczenia pracodawcy, w którym stwierdzono, że osoba w trakcie odbywania nauki była równocześnie pracownikiem.
Aspekt finansowy reformy
Warto zwrócić uwagę na aspekt finansowy ewentualnego rozszerzenia okresów ubezpieczeniowych o okresy nauki w szkołach zawodowych. Ministerstwo wskazuje, że spowodowałoby to wzrost wypłat z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którego stan środków obecnie nie pozwala na pokrycie wszystkich wydatków na świadczenia emerytalno-rentowe z wpływów ze składek. W związku z tym, FUS jest dotowany z budżetu państwa.
Branżowe centra umiejętności
W celu wsparcia szkolnictwa zawodowego w Polsce tworzone są branżowe centra umiejętności. Ich zadaniem jest zapewnienie wysokiej jakości kształcenia praktycznego, dostosowanego do potrzeb rynku pracy. Centra te wyposażone są w nowoczesny sprzęt i infrastrukturę, a zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowanych instruktorów.
Dokumentowanie praktycznej nauki zawodu
Jak już wspomniano, praktyczna nauka zawodu ucznia szkoły zawodowej jest dokumentowana świadectwem szkolnym, natomiast młodocianego pracownika – świadectwem pracy. Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych tylko świadectwo pracy ma znaczenie przy ustalaniu praw oraz wysokości emerytur i rent. Okres nauki w szkole zawodowej, jeżeli z uczniem nie została zawarta umowa o pracę, nie podlega uwzględnieniu.
Okresy wliczane do stażu pracy
Poza okresami zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, do stażu pracy wliczane są również inne okresy, takie jak urlop macierzyński i wychowawczy, pobieranie świadczeń chorobowych, rehabilitacyjnych czy powypadkowych, okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, prowadzenie działalności gospodarczej oraz czynna i zawodowa służba wojskowa w Wojsku Polskim.
Filary systemu emerytalnego w Polsce
Obecnie w Polsce obowiązują trzy filary systemu emerytalnego. Pierwszy to Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), drugi to Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE), a trzeci to dobrowolne konta emerytalne, takie jak Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Zabezpieczając się na przyszłość, można również opłacać prywatne składki, które zostaną wypłacone po przejściu na emeryturę.
Podsumowanie
Reasumując, aby okres nauki w szkole zawodowej mógł zostać zaliczony do stażu pracy i wpłynąć na wysokość przyszłej emerytury, konieczne jest spełnienie określonych warunków. Przede wszystkim, uczeń musiał być zatrudniony na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy, a fakt ten musi być udokumentowany świadectwem pracy. Samo odbywanie praktyk warsztatowych w ramach programu nauczania nie jest wystarczające. Sytuacja ta wynika z reformy systemu emerytalnego z 1999 roku, która miała na celu powiązanie prawa do świadczeń z faktem podlegania ubezpieczeniu społecznemu i opłacania składek. Warto jednak pamiętać, że ewentualne zmiany w tym zakresie wiązałyby się ze znacznymi kosztami dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
